پارازیت یا جرب واروا در زنبور عسل
کنه واروا روی شفیره زنبورعسل نر
مشخصات کنه واروا :
اولین بار این کنه در سال ۱۹۰۴ روی زنبورهای هندی ( Apis cerana ) مشاهده شد
کنه های ماده, طول بدنی در حدود ۱.۱ میلی متر و عرضی در حدود ۱.۶ میلی متر را دارا هستند. کنه های نر کوچک تر و باریک ترند و رنگی روشن تر دارند و طول بدن آنها ۰.۸۵ میلی متر و عرض بدن آنها ۰.۸۰ میلی متر می باشد.
اندازه کنه واروا
چرخه زندگی کنه واروا :
در سیستم زندگی این کنه ها, همیشه تقریبا ۸۰% ماده ها و ۲۰% نرها حق زیستن دارند. کنه های نر روی بدن زنبورها نمی روند و فقط به صورت کوتاه مدت در سلول های مومی زنبورها, عملیات باروری را انجام می دهند و سپس می میرند.
ابتدا کنه مادر با انتخاب یک لارو زنبورعسل پنج و نیم روزه و شناور کردن خود در ژله رویال درون سلول آن, به استراحت می پردازد تا لارو زنبورعسل شروع به تنیدن پیله خود کند. بعد از بسته شدن در سلول و با شروع تغذیه کنه, تخمدان های کنه شروع به رشد می کند.
حدودا بعد از ۷۰ ساعت, کنه مادر اولین تخم را که یک تخ م بارور نشده و نر هست, گذاشته و بعد از آن, ۳ الی ۴ تخم ماده را هر ۳۰ ساعت یکبار می گذارد. معمولا آخرین تخم, ۹ روز بعد از در بسته شدن سلول مومی گذاشته خواهد شد.
کنه نر زیاد زنده نمی ماند و بعد از تولد با خواهران خود جفت گیری کرده و در همان سلول می میرد. بعد از رشد و باروری, کنه های ماده ی جوان به اتفاق مادر خود به همراه زنبورهای نر یا کارگر که در حال تولد هستند از سلول خارج می شوند.
کنه واروای نر
خسارات وارده از سوی کنه واروا به کلنی, بستگی مستقیم به میزان آلودگی دارد. کمترین خسارت آلودگی یک سلول به کنه واروا, تولد زنبور عسلی است که توانایی برخی از وظایف خود را در سنین مختلف ندارد. همچنین وضعیت کلی کلنی در طول فصل فعالیت, بستگی کامل به میزان آلودگی کلنی به کنه واروا دارد, به شکلی که کلنی های دارای آلودگی شدید, همیشه درگیر بیماری های ویروسی هستند. با شروع فصل پرورش زنبور عسل نر, رشد و تکثیر کنه ها هم شدت خواهد گرفت.
مبارزه با کنه واروا :
یکی از راه های مقابله با این کنه, استفاده از مواد شیمیایی می باشد. البته باید مراقب داروهایی که مقاومت ایجاد می کنند باشیم. همچنین با رعایت کردن نکات مصرفی, از آلودگی محصولات زنبور عسل جلوگیری نماییم.
باید توجه کنیم که استفاده از داروهای شیمیایی در جریان شهد منطقه, ممنوع می باشد. رعایت استفاده از داروهای مختلف با کاربری های گوناگون در طول سال مورد اهمیت و تاکید می باشد. به یاد داشته باشیم که آلودگی ها و مسمومیت ها, گاهی سالیان دراز در کندو باقی می مانند.
اهمیت تشخیص میزان آلودگی به کنه واروا, قبل از مصرف دارو !؟
۱- شناسایی دقیق سطح آلودگی به کنه واروا, یعنی شناسایی سطح خسارت وارده در آینده
۲- تشخیص میزان آلودگی برابر است با انتخاب بهترین راه کنترل و درمان بیماری
۳- جلوگیری از هزینه های بیهوده و جلوگیری از مقاوم سازی کنه ها در مقابل داروها
مراحل تشخیص سطح آلودگی به کنه واروا
۱- استفاده از کلنی های دارای کندوی کف باز با صفحه ی کنترل آلودگی کنه واروا
۲- شمارش روزانه ی کنه های واروا بدون مصرف دارو و مشخص نمودن میانگین سه روز ریزش کنه ها
۳- تطبیق میزان آلودگی با سطح جمعیت و فصل کنترل
- توجه نمایید که زنبورها هرگز نباید به صفحه ی جمع آوری کنه ها در کف کندو دسترسی داشته باشند.
چه زمانی زنگ خطر آلودگی به صدا در خواهد آمد؟
۱- وجود میانگین روزانه ۵ تا ۱۰ کنه در تیر ماه
۲- وجود میانگین هر ۲ روز, بیش از ۵ الی ۱۰ کنه در مهر ماه و آبان ماه
کنه های مرده روی تخته کف کندو
کلنی ها در طول فصل فعالیت باید حداقل در سه مرحله کنترل و درمان آلودگی را داشته باشند.
۱- در حین جریان شهد منطقه و ذخیره سازی عسل
توجه داشته باشید که استفاده از داروهای شیمیایی در این فصل کاملا ممنوع می باشد و بهترین روش, تشویق کلنی به تولید شان های دارای سلول نر بافت و تخمریزی ملکه در آنها برای جذب کنه ها و سپس برداشتن شفیره های نر قبل از تولد آنهاست. این روش برای زنبورستان هایی که تا آخر مرداد ماه عسل برداشت می کنند بسیار مهم است.
کنترل نکردن آلودگی کنه واروا در تابستان, جمعیت پاییزی و زمستان گذرانی ضعیفی را به همراه خواهد داشت.
۲- بعد از مرحله اول برداشت عسل و در جریان تخمگذاری ملکه
استفاده از داروهای شیمیایی در این مرحله مجاز می باشد. بهترین داروها آنهایی هستند که کنه های داخل سلول سربسته شده حاوی شفیره های زنبورعسل را هم از بین ببرند. پیشنهاد ما برای این فصل اسید فورمیک می باشد.
۳- بعد از پایان فصل تخمگذاری ملکه در پاییزه و زمان عاری بودن کلنی از هرگونه سطح تخمگذاری
بهترین دارو برای این فصل اسید اگزالیک می باشد و بهترین زمان حدود ۱۵ آبان ماه تا ۱۵ آذر ماه در دمای صفر تا ۵ درجه سانتی گراد, یعنی هنگامی که کلنی ها سطح تخمگذاری ندارند. مجموعا کنترل و کاهش آلودگی در فصل پاییز بسیار مهم و ضروری می باشد.
نمودار میزان رشد کلنی زنبورعسل و رشد کنه های واروا :
مقایسه رشد کنه واروا و زنبور عسل
بهترین داروهای ارگانیک برای مبارزه علیه کنه واروا در سطح جهان, اسید فورمیک و اسید اگزالیک می باشند. اما دلیل محبوبیت این داروها چیست؟
۱- چون تمامی کنه های داخل سلول های درپوش دار حاوی شفیره زنبورعسل هم مورد درمان قرار می گیرد
۲- چون به صورت گاز تبخیر می شود و کنه تراشه ای یا همان آکاراپیس را هم تحت تاثیر و درمان قرار می دهد
۳- به دلیل اینکه ارگانیک است و کمترین آلودگی و مسمومیت غذایی را در محصولات کلنی بجای خواهد گذاشت.
روش استفاده کردن از اسید فورمیک :
استفاده از اسید فورمیک در درجه حرارت ۱۲ الی ۲۵ درجه سانتی گراد, بیشترین تاثیر را دارا می باشد. در دمای ۸ الی ۱۵ درجه سانتی گراد باید از اسید فورمیک ۸۵% و دمای بیشتر از ۱۵ درجه سانتی گراد از اسید فورمیک ۶۵% استفاده نمود. در تبخیر اسید فورمیک, کنترل سرعت تبخیر بسیار حائز اهمیت می باشد!
مقدار مصرف دارو برای هر کلنی حدود ۱۰۰ الی ۱۲۰ سی سی و به وسیله دستگاه تبخیر کننده اسید فورمیک می باشد.
روش استفاده کردن از اسید اگزالیک ۹۵% :
نکته بسیار مهم این که باید دارو در اواسط پاییز و اوایل بهار در دمای حداکثر ۵ سانتی گراد که کلنی هیچ سطح تخمگذاری ندارد, روی خوشه زنبورها ریخته شود. همچنین تکرار نکردن دارو در مدت زمان کمتر از ۴ ماه بسیار مهم است, زیرا میزان سم ذخیره شده در بدن زنبورها بالا خواهد رفت و تلفات به دنبال خواهد داشت.
مقدار مصرف دارو برای هر کلنی ۵ تا ۸ قابی حدود ۳۰ سی سی و ۸ تا ۱۵ قابی ۴۵ سی سی می باشد. برای تهیه محلول باید مقدار ۱۸ گرم اسید اگزالیک ۹۵% را با ۳۰۰ سی سی آب و ۳۰۰ گرم شکر, خوب مخلوط کرده تا کریستال های اسید اگزالیک کاملا باز شوند.
استفاده از روش های درمانی بیولوژیک و طبیعی :
الف : تله گذاری با سلول های نر :
مزیت های استفاده از روش تله گذاری با سلول های نر
۱- چون سلول های حاوی لاروهای نر, حدود ۵ الی ۱۰ بار بیشتر از سلول های حاوی لاروهای کارگر, کنه ها را به خود جذب می کنند.
۲- رشد جهشی کنه ها بستگی مستقیم به رشد لاروهای زنبور نر دارد.
۳- جمعیتی که از طریق این روش مورد کنترل کنه واروا قرار می گیرد, حدود ۴ برابر کمتر از روش های دیگر از خود آلودگی نشان می دهد.
شفیره های زنبور عسل نر با آلودگی شدید به کنه واروا
شفیره های زنبور عسل نر بدون آلودگی به کنه واروا
روش تهیه قاب های دارای سلول های نر بافت :
۱- قرار دادن قاب های حاوی برگ موم های نر بافت در کندوی قوی
۲- قرار دادن قاب های حاوی برگ موم های ۳ سانت در کندوی قوی
۳- استفاده مجدد از پوکه های نر بافت سال های گذشته
نکته : تعداد کنه های برداشته شده در درون شان های تاز بافت شده, بسیار بیشتر از پوکه های از قبل تهیه شده می باشد.
روش تحریک و تسریع در موم بافی نر :
۱- استفاده از ایزولاتور و حبس ملکه با قاب های دارای موم ۳ سانت یا برگ موم نر بافت
۲- آویزان نمودن قاب دارای برگ موم نر بافت در بچه طبیعی
انواع روش های تله گذاری با سلول های نر :
یک : قرار دادن قاب نر در کلنی قوی و حذف قاب بعد از سربسته شدن
روش انجام کار :
با استفاده از قاب خالی, با نوار ۳ سانتی متری مومی در بالای قاب و بدون سیم کشی و آویزان نمودن این قاب در هسته اصلی تخمگذاری ملکه و سپس برداشتن این قاب ۲ الی ۳ هفته بعد از آویزان نمودن آن, در مرحله ای که سلول های نر کاملا سر بسته شده باشند.
بعد از برداشتن قاب ها برای کشتن کنه ها می توانیم آنها را ذوب کرده و از موم آنها نیز بهره ببریم. همچنین می توانیم قاب ها را فریز کرده و بعد در کلنی های قوی قرار دهیم تا زنبورهای کارگر, سلول ها را تخلیه کرده و ملکه مجددا در آنها تخمریزی نماید. لاروهای نر نیز می توانند به عنوان غذای پرندگان استفاده شوند.
زمان استفاده از این روش :
در تمامی فصول پرورش زنبور نر, از فروردین ماه جنوب کشور تا انتهای تیر ماه مناطق کوهستانی این روش قابل استفاده است. بهترین فصل برای شروع این روش, همان فصل آغاز طبیعی پرورش زنبورهای نر در هر منطقه می باشد. در هر سال, در هر کندو حداقل ۳ بار باید این روش انجام شود.
مزیت های این روش :
۱-با برداشت ۳ شان حاوی شفیره زنبور نر, جمعا تا حدود ۶۰% کاهش آلودگی به کنه واروا را خواهیم داشت.
۲- از این طریق می توانیم شروع فصل مبارزه شیمیایی را به بعد از برداشت عسل موکول کنیم, بدون اینکه کلنی تحت فشار آلودگی واقع گردد.
۳- این روش, غدد تولید موم زنبورهای کارگر را فعال تر می کند.
۴- تاثیر بسیار زیاد روی بچه دهی زودرس کلنی ها داشته و آن را کنترل می کند.
دو : قرار دادن قاب نر در کلنی قوی و انتقال این قاب به بچه مصنوعی و زنبور پاکتی قبل از سربسته شدن
روش انجام کار :
ابتدا به پروش قاب های حاوی لارو های نر در کندوهای مادری و قوی از طریق پوکه های نر بافت سال های قبل یا تازه بافت می پردازیم. برای تشویق ملکه به تخمگذاری در سلول های نر از پیش بافته شده می توانیم از ایزولاتور استفاده کنیم.
بعد از تکمیل شدن تخمگذاری در قاب نر, اقدام به برداشتن این قاب ها از کلنی های مادری و آویزان نمودن آنها در بچه مصنوعی های بدون سطح تخمگذاری یا زنبور پاکتی ها می نماییم. بعد از سر بسته شدن شفیره ها, می توانیم قاب تله را برداشته و ذوب کنیم.
یک بار استفاده از این روش, تا ۸۰% پاکسازی کلنی بچه مصنوعی یا زنبور پاکتی را از کنه ها به همراه خواهد داشت. بچه زنبورها بعد از یک سری درمان از این طریق می توانند مجددا با یک قاب ۳ سانتی متری مومی مورد درمان دوباره واقع شوند.
زمان استفاده از این روش :
ما می توانیم از اواسط اردیبهشت ماه به بعد, از این روش استفاده کنیم.
مزیت های این روش :
۱- این روش می تواند به جز کنترل بچه دهی در کلنی های مادری و قوی, عملکرد فوق العاده ای در کنترل و درمان کنه واروا در کلنی های بچه مصنوعی و زنبور پاکتی داشته باشد
۲- در رابطه با تولید بچه مصنوعی, بهترین روش پاکسازی بچه مصنوعی از کنه ها محسوب می شود.
۳- چون زنبورها در بهترین شرایط, کار پرورش نر را انجام می دهند, برداشت ۳ شان نر بافت, هیچ گونه خسارتی را به کلنی وارد نمی سازد.
سه : قرار دادن قاب نر در کلنی مادری برای تخمریزی و انتقال تمام قاب های کارگر سربسته به بچه مصنوعی
روش انجام کار :
ابتدا باید تمامی قاب های حاوی شفیره سر بسته کارگر و نر را بدون زنبورهای روی شان به کندوی جدید منتقل کنیم. تغذیه کلنی های جدید باید مورد توجه بوده و از شان های پر از عسل و گرده برای تغذیه استفاده شود. نباید به این کندوهای جدید, ملکه بارور شده داده شود و باید از سلول های ملکه پرورش داده شده از لاین های منتخب مادری برای معرفی ملکه به آنها استفاده شود. دو تا سه هفته بعد, این بچه مصنوعی ها را می توانیم با اسید فورمیک به صورت موثری درمان کنیم.
قاب نر بافت موجود در کلنی مادر یا کندوی قدیمی نیز بعد از سربسته شدن حذف می شود.
زمان استفاده از این روش :
بهترین زمان برای انجام این روش حدود نیمه ی فصل بهار می باشد.
مزیت این روش :
چون اکثر کنه ها در تابستان زندگی خود را در زیر درپوش سلول های شفیره می گذرانند, پس با برداشتن یکباره تمامی سلول های سر بسته شده, شدت آلودگی در کلنی مادری, به صورت معجزه آسایی کاهش خواهد یافت. همچنین با برداشتن به موقع قاب های حاوی تخم, کلنی مادری از بچه دهی منصرف خواهد شد.
بچه مصنوعی گرفته شده که ملکه بارور شده ندارد, بعد از تولد تمامی شفیره ها با یک بار مصرف دارو, کاملا درمان خواهد شد. نکته مهم این که, کنترل و قطع تخمگذاری در بچه مصنوعی ها, به معنی کاهش تمامی بیماریهای انگلی, میکروبی و حتی ویروسی می باشد.
ب : استفاده از شبه عقرب کنه خوار
راه دیگری که قبلا هم درباره آن مطلبی با عنوان ” نوعی شبه عقرب, دشمن طبیعی کنه وا روا ” در سایت قرار داده بودیم, شبه عقرب هایی با اسم لاتین کلیفا کنکرویدس از خانواده عنکبوتیان هستند که بیش از ۳۰۰۰ نوع از آنها وجود دارد. موطن این عنکبوتیان, آفریقا و آسیاست. طول بدنشان حدود ۵ میلی متر بوده و از محتویات بدن کنه های واروا در کندوی زنبورعسل تغذیه می کند. البته برای شکار روی زنبورهایی که کنه دارند, نمی روند و فقط کنه ها را از روی شان های مومی و کف کندو شکار می کند. محققین بسیار امیدوارند که به زودی بتوانند از این پارازیت کنه واروا, برای مبارزه با کنه واروا استفاد کنند.
شبه عقرب کنه خوار پارازیت واروا
به خاطر داشته باشید که آلودگی کلنی ها به کنه واروا به معنی تضعیف سیستم ایمنی و دفاعی زنبورها و آماده سازی بستر مناسب برای بروز بیماری های میکروبی, ویروسی, قارچی و غیره می باشد.
امیدوارم که با اطلاعاتی در اختیار گذاشته ام, بتوانید راهی به جز مصرف دارو و بدون ضربه زدن به سلامت کلنی و سلامت محصولات زنبور عسل, برای کنترل کنه واروا و حتی تمامی بیماری های زنبور عسل طی فرمایید.
علی عطائیان _ پیروز و سلامت باشید